از تولد تا بلوغ طراحی شهری - مقالات رشته معماری

این مقاله در نشریه علمی-پژوهشی صفه شماره 36 ، سال 1382 انتشار یافته است.مروری بر ادبیات طراحی شهری، تفاوت برداش ت ها و تنوع تعاریفی که متخصصین از این رشته و حرفه ارایه نمود ه اند راآشکار می سازد. چنین به نظر می رسد که نبود اجماع در خصوص مفهوم طراحی شهری، به میزان قابل ملاحظه ای از عدمتوجه به ماهیت پویا و تحول یابنده این حوز ۀ معرفتی سرچشه م ی گیرد. هدف این نوشتار بررسی تحولات تاریخی مفهومطراحی شهر ی، بازشناسی مراحل عمد ۀ تکامل آن، جستجوی پارادایم (الگویِ سرمشق ) غالب در هر دوره، و تدوین یک مدلمفهومی جهت تبیین فرایند تحول طراحی شهری به مثابه کلیتی واحد است. این نوشتار از سه بخش تشکیل شده است: نخستمناقشات نظری در مورد تعریف طراحی شهری طرح گردیده و با استفاده از نظریۀ “شباهت خانوادگی ” لودویگ ویتگنشتاین1953 ) تلاشی در جهت تبیین موضوع به عمل آمده است؛ سپس، فرایند تحول طراحی شهری ارایه شده، و در نهایت نتایج )مطالعه مورد بحث قرار گرفته اند.یافته های این مطالعه براین امر دلالت دارد که طراحی شهری به مثابه یک حوزۀ معرفتی، از لحظه تولد تا مرحلۀ بلوغ خود،میزان قابل توجهی از تکامل نظری و پیشرفت های روش شناختی را تجربه نموده است . تطور طراحی شهری در پنج الگویمتمایز و از نظر زمانی متوالی، تحت عناوین 1- “پیش طراحی شهری ”، 2- “طراحی شهری آرایشی ”، 3- “طراحی شهریعملکردگرا”، 4- “طراحی شهری ادراکی ” و 5- “طراحی شهری پایدار ” تجلی م ی یابد. در این نوشتار استدلال شده است کهبخشی از عدم توافق آرا در خصوص ماهیت طراحی شهری، نتیجۀ وقوع “خطای زمان پریشی” (آناکرونیزم) در ارایه تعاریفمی باشد.تکامل مفهومی طراحی شهری دو جانبه بو ده و جنبه های “ماهوی” و “رویه ای” این رشته را در برمی گیرد . از دیدگاهتکامل ماهوی، مؤلف ه های بیشترو جدیدتری از کیفیت طراحی شهری توسط دانش پژوهان بازشناسی شده است . به بیان دیگر،در حالی که مفهوم “کیفیت”، در مرحلۀ جنینی طراحی شهری، به عنوان مقوله ای صرفاً بص ری تصور م ی گردید، اینک بهعنوان پدیده ای پیچیده و چند جانبه متشکل از چهار مؤلفۀ “زیباشناختی (عینی)”، “زیباشناختی (ذهنی  ادراکی )”، “عملکردی ”و زیست محیطی” فهم می گردد.همچنین، از دیدگاه “تکامل رویه ای”، جه ت گیری طراحی شهری از بعد “فراورده” به بعد “فرایند ” فعالیت ها تغییر یافتهاست. در نتیجه این تحولات، موضوع “نظام های جامع هدایت و کنترل طراحی شهری ” مورد تأکید قرار گرفته و جعبه ابزارطراحی شهری نیز به میزان قابل توجهی غنی تر گردیده و در کنار پروژ ه های سنتی، ابزارهای نوینی همچون “دستور کارطراحی شهری ”، “چارچوبِ استراتژی طراحی شهری ”، “راهنمای طراحی شهری ”، “سیاست طراحی شهری ”، و “برنامۀطراحی شهری” را در برگرفته است.