چکیده:
شهرستان سیرجان در قسمت جنوب غربی استان کرمان واقع شده و از شمال به رفسنجان و شهربابک از جنوب به استان هرمزگان از شرق به شهرستان بافت و بردسیر و از غرب به استان فارس محدود می شود.
سیرجان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گیری بر سر راههای ارتباطی کرمان، یزد، بندرعباس و شیراز و نیز وجود زمین های کشاورزی حاصلخیز و منابع معدنی از دیر باز تا کنون پذیرای مهاجران مختلف بوده است که همگی این عوامل در رشد و توسعه شهرستان مؤثر بوده اند.
با توجه به اینکه شهرستان سیرجان در نزدیکی بندر تجاری بندر عباس قرار دارد یک شهر انباری به شمار می رود که منطقه ویژه اقتصادی سیرجان این امر خطیر را بر عهده دارد. با گذشت زمان در این منطقه شرکت ها و واحدهای تولیدی و صنعتی نیز ساخته شد که چون اغلب تولیدات را در سطح وسیعی و برای صادرات انجام می دهند و با توجه به اینکه در جهت وزش باد غالب (شمال غربی- جنوب شرقی) بیشتر آلودگی خود را وارد شهر می کند.
شهرک های صنعتی سیرجان تا اندازه ای در این مقدار آلودگی دخیل هستند. شهرک صنعتی شماره (1) که در جنوب شرقی شهر و ظاهراً در 2 کیلومتری شهر می باشد (با توسعه فیزیکی و افقی شهر امروزه جزئی از شهر به شمار می رود.) در جهت وزش بادی است که از اواسط تیرماه تا اواخر شهریور ماه (جنوب شرقی – شمال غربی) می باشد، اما چون بیشتر واحدهای تولیدی آن کارگاهی و کوچک بوده آلودگی زیادی ندارند.( عباسلو- 79 ص54)
در کل باید گفت شهرستان سیرجان نسبت به شهرهای بزرگ آلودگی چندانی ندارد، اما اگر همین میزان آلودگی و فعالیت واحدهای تولیدی شهر در شهرک های صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی کنترل نشود سیرجان هم در اینده ای نه چندان دور به یک شهر آلوده تبدیل می شود.
مقدمه:
آلودگی هوایی که تنفس می کنیم از زمان های گذشته آغاز شده است. هر اندازه جمعیت و صنعت پیشرفت کند مقدار بیشتری از ذرات زغال سنگ و نفت مصرف شده از فضا باقی می ماند و در نتیجه میزان آلودگی هوا به سبب وجود این گونه مواد آلوده کننده جامد و بخار در هوا افزایش می یابد.
در سال های اخیر در همه نقاط جهان نسبت به این موضوع توجه زیادی مبذول می گردد و بیشتر دقت مسئولان امر مستقیماً متوجه منابع آلودگی می شود. لیکن با این حال نتوانسته اند تغییرات کافی در ترکیب جو هوا بدهند. منابع آلودگی بیشتر در هوای طبقه پایین است. محققاً بعضی از منابع فراوان مانند اتومبیل ها، اتوبوس ها و بارکش ها در مجاورت سطح زمین قرار گرفته است.
بیشتر لوله های خارج کننده مواد کارخانه های صنعتی در یک متری سطح زمین واقع شده اند. منابع مهمی که در بالای سطح محل زندگی انسان کشیده می شود، دودکش ها هستند ولی باید بگوییم حتی دودکش های خیلی بلند هم قادر به جلوگیری از ریختن مواد آلوده کننده به سطح زمین نمی باشند.
هر زمانی که سوالی درباره یک منبع اصلی آلودگی پیش می آید بایستی عوامل زیادی در نظر گرفته شود مثاً چه مقدار، از کدام ماده و به چه شکلی در هوا آزاد می شود. در کجا نسبت به اجتماع انسان و حیوان یا نبات آزاد می شود و از چه نوع موادی است، به علاوه در چه موقع و در چه شرایط جوی این مواد آلوده کننده در هوا آزاد شده است. مردم اغلب اوقات اتمسفر را به صورت سطل زباله ای به وسعت بی نهایت تصور می کنند.
در صورتی که واضح است این تصور اشتباه بزرگی است. طبقه مواد زائد را نباید به هیچ عنوان به صورت زباله دان زمین به حساب آورد. مقدار مواد آلوده کننده ای که می توانند به طوری بی خطر در هوا بماند منوط به مشخصات و خصوصیات اتمسفر در موقع آزاد شدن و پس از ان می باشد. در بعضی مواقع مقادیر زیادی دود ممکن است کم خطر باشد. در زمان دیگیری اضافه شدن مواد آلوده کننده بایستی قطعاً در حداقل نگاه داشته شود. برای حصول اطمینان از اینکه آیا آزاد شدن مقادیر زیاد مواد آلوده کننده خطرناک یا بی خطر است بایستی از خواص و مشخصات اتمسفر، وسعت، عمق و عرض و طول منطقه ای که این مواد در آن پخش و منتشر می شود اطلاع حاصل کرد.( مفیدیان -79 ص1)
مسأله آلودگی هوا در کشورهای در حال توسعه حادتر است و این امر بیشتر در شهرهای بزرگ و توسعه یافته آنها دیده می شود. شهرستان سیرجان هم از این مسأله مستثنی نیست.
فصل اول
طرح تحقیق
1-1- بیان موضوع و تشریح ابعاد آن:
امروزه دود ناشی از احتراق ناقص اتومبیل ها و فعالیت های کارخانه ای و مراکز تولیدی و خدماتی کوچک پراکنده در سطح شهرها، آلودگی های بی شمار صوتی، تنفسی و... سامان زندگی شهر نشینی را بر هم زده و انسان ها را بر آن داشته تا نیک تر و معتدل تر به مسئله بنگرند و خود را نجات داده و نسل آتی را از خطرهایی که امروزه برای آنان پیش می آید، مصون بدارند.
از این روست که به تدابیری چون توسعه پایدار، توسعه پایدار انسانی، طرح آسایش سرزمین، طرح کنترل آلودگی و... روی آورده اند.( زارع اشکذری –82 ص1)
سیرجان یکی از شهرستان های استان کرمان است که در جنوب غربی استان جای گرفته و دارای آب و هوایی خشک می باشد. ( اسدی-85ص17)
شهرستان با توجه به اینکه در مسیر راه ارتباطی جنوب (تهران – بندرعباس) قرار گرفته، مانند هر شهر گذرگاهی دیگری می تواند مراحل توسعه و رشد را طی کند و در حال طی کردن هم می باشد.
با توجه به توسعه فیزیکی و افقی شهر و افزایش جمعیت، استفاده از وسایل نقلیه موتوری و نیاز به صنایع کوچک تولیدی و خدماتی در سطح شهر بیشتر احساس-
می شود که این خود مقدمات آلودگی شهر را در هر مقطع فراهم می کند. به طوری که با توجه به جهت وزش باد غالب که شمال غربی – جنوب شرقی می باشد و با توجه به محل قرار گیری شهرک صنعتی (جنوب شرقی) و منطقه ویژه اقتصادی سیرجان (شمال غربی) که انواع صنایع غذایی – صنعتی را در خود جای داده است می توان گفت که انواع ذرات گرد و غبار ، دود و مواد شیمیایی را وارد هوا می کند.
این طرح پژوهشی تحت عنوان «منابع آلاینده هوای شهر سیرجان با تأکید بر شهرک صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی سیرجان» به بیان بررسی این موضوع می پردازد و سعی دارد که در پایان بعد از شناسایی منابع، راهکارهای مناسبی را هم مطرح نماید.
بنابراین مسایل اساسی که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرند عبارتند از:
1.آیا موقعیت جغرافیایی شهرک صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی در آلودگی هوای شهر سیرجان مؤثر است؟
2.ایا جهت باد در الودگی شهر سیر جان موثر است؟
3.آیا سم پاشی باغات منطقه زید آباد در آلودگی شهر مؤثر است؟
1- 1 اهداف تحقیق:
-هداف اساسی که این تحقیق دنبال می کند عبارتند از:
- بررسی مواضع آلاینده محیط یک شهر در حال توسعه
-ارائه راهکارهای مناسب جهت سالم سازی محیط زیست شهری و حفظ سلامت ساکنان آن.
- توجه به جنبه های کیفی و کمی صنایع جهت جلوگیری از ورود مواد آلاینده (آلوده) در هوای شهر.
- حفظ محیط زیست شهر – بهبود بخشیدن به ارتباط صنایع و ساکنان شهر که برای بوجود آوردن و سازماندهی یک زندگی سالم شهری لازم و ضروری است.
این تحقیق به دنبال بررسی این موراد می باشد.
3-1 اهمیت و ضرورت تحقیق
در قرن اخیر با پیشرفت هایی که در زمینه ی صنایع و وسایل نقلیه و گسترش آنها در شهرها و بسته شدن فضاهای شهری صورت گرفته، آلودگی مهم ترین مسئله ای است که امروزه در بیشتر محافل و مجامع علمی مطرح است که گاهی اوقات از آن به عنوان معضل یاد می کنند.
اهمیت این موضوع زمانی مشخص می شود که بدانیم شهرها مکانی برای زیستن انسان می بشاد و امروزه با از بین بردن محیط های طبیعی و فضای سبز و افزایش بلوک های ساختمانی و صنعتی در اطراف آنها امکان یک زندگی سالم از انسان ها گرفته شده که این آینده ی بسیار بدی را برای نسل آینده ایجاد می کند.
وضعیت بشر برای آینده نامعلوم خود که در هاله ای از دود و دم اتومبیل ها و کارخانه ها شکل گرفته، جای بسی تأمل دارد.
هم چنین با توجه به این که امروزه با افزایش گازهای گلخانه ای، لایه ازن نازک شده و در پی آن ذوب یخ های قطبی باعث به زیر آب رفتن بعضی از خشکی ها شده است، توجه و مطالعه آلودگی و ارائه راه حل هایی در طی این رابطه اهمیت بیشتری پیدا می کند. خصوصاً اینکه بسیاری از شهرهای کوچک نیز با ورود تکنولوژی به شهرهای آلوده مبدل شده اند. این تحقیق در نظر دارد با برررسی منابع آلودگی هوا به خصوص در شهر سیرجان ، راه حل هایی مناسب را برای حل این معضل مطرح کند.
در سال 1334 کارخانه تولید دارو در زمینی به مساحت حدود 78 هزار مترمربع زیربنا، با سرمایهای معادل 20 میلیون ریال در جنوب فرودگاه مهرآباد ساخته شد. پساز نصب ماشینآلات مورد نیاز و صدور پروانهای تأسیس و بهرهبرداری، قرار گرفت و در اردیبهشت ماه سال 1337 رسما افتتاح شد. فعالیت کارخانه ابتدا با 50 کارگر، کارمند و تکنسین و دکتر داروساز به تهیه25 قلم محصولات به صورت آمپول پنیسیلین، قطره و سوسپانسیون و چند قلم دیگر از فرآورده های بهداشتی اشتغال داشتند، آغاز شد.
گسترش فعالیت
دو سال پس از بهرهبرداری از کارخانه با توجه به تولید مقدار بیشتری از محصولات دارویی و به منظور جلوگیری از آلودگی آنها در جریان واحد ایجاد تخصص و رعایت استانداردهای بینالمللی در امر داروسازی به واحد آرایشی و بهداشتی این شرکت از واحد دارویی آن جدا شدو در همین هنگام با انعقاد قراردادهایی با شرکتهای بینالمللی مانند اینگرااینگهم آلمان که از تشکیلات تحقیقاتی وسیعی برخوردار و همچنین از بنیانگذاران صنعت نوین داروسازی در اروپا به شمار میآید، تولید دارو و فعالیت وسیع خود را آغاز کرد. به این ترتیب شرکت با تهیه فرآوردهای جدید قلبی، عروقی، آنتیاسپاسمودیک چهار هاضمهای به صورت دراژه، آمپول، شیاف و عرضه آنها به جامعه پزشکی و استفاده بیماران از انها توانست به موفقیتهای شایان دست یابد.
تعریف زباله:
پس ماند و باقیمانده حاصل از تولید یا تغییر شکل چیز های دیگر و نیز آنچه قبلاً استفاده شده و دیگر قابل استفاده نیست.
زباله انواعی دارد، بخش هایی که تولید کننده زباله هستند، متفاوتند. با توجه به اینکه زباله در چه بخشی تولید می شود، زباله ها به سه دسته قابل تقسیم اند:
1. شهری
2. صنعتی
3. خطرناک
1. زباله های شهری: زباله هایی است که توسط قسمت های مختلف شهر مثل منازل، ادارات و ... تولید می شود و خود به پنج قسمت عمده تقسیم می شوند.
الف) پسماند های غذایی که مهمترین قسمت زباله است زیرا از یک سو به دلیل تخمیر و فسادپذیری سریع، بوی نامطبوع تولید کرده و محل مناسبی برای رشد و تکثیر مگس و سایر حشرات و جوندگان موزی می شود و از سوی دیگر به دلیل قابلیت تهیه کمپوست (کود) حائز اهمیت است.
از طرفی میزان این پسماند ها در زباله های ایران 35 تا 76 درصد گزارش شده است.
ب) آشغال: به بخش فساد ناپذیر زباله (به جزء خاکستر) آشغال گفته می شود.آشغال ها به دو بخش قابل اشتعال و غیر قابل اشتعال تقسیم می شود.
ج) خاکستر که به باقیمانده حاصل از سوزاندن زغال، چوب و دیگر مواد سوختنی گفته می شود.
د) زایدات ساختمان سازی که به مواد باقیمانده از فعالیت های ساختمانی و راهسازی اطلاق می شود که در زبان عامیانه به آن نخاله های ساختمانی گفته می شود.
ه) زایدات ویژه: منظور از این زایدات مواد حاصل از جارو کردن معابر، خیابان ها، برگ درختان، اجساد حیوانات مرده و مواد به جای مانده از وسایل نقلیه است.
2. زباله های صنعتی: مواد زاید ناشی از فعالیت های صنعتی هستند و معمولاً شامل فلزات، مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی و بالاخره زباله های ویژه و خطرناکی هستند که عمل جمع آوری، حمل و نقل و دفع آنها ضوابط ویژه ای دارد. مثل مواد باقیمانده از غنی سازی اورانیوم که زباله های باقیمانده از این عملیات خودداری تشعشعات خطرناکی است.
3. زباله های خطرناک: بر اساس تعریف آژانس حفاظت محیط زیست (EPA) زباله های خطرناک به مواد زاید جامدی گفته می شود که بالقوه خطرناک بوده و یا اینکه پس از طی مدتی موجبات خطر را برای محیط زیست فراهم می کند و یکی از مشخصه های زیر را داراست:
قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش پذیری، سمی بودن و... .
4. زباله های بیمارستانی: زباله های بیمارستانی جزء زباله های خطرناک دسته بندی می شود که ما به دلیل اهمیت بالای این زباله ها، آنها را به طور جداگانه و در یک گروه مجزا در نظر می گیریم.
زباله های بیمارستانی شامل موادی هستند که با توجه به نوع کار و وظیفه در هر بخش بیمارستان متفاوت می باشند. این زباله ها به هفت گروه تقسیم می شوند.
1- زباله های معمولی بیمارستانی: زباله های مربوط به بسته بندی مواد و دیگر زباله های پرسنل شاغل در بیمارستان و خوابگاه های آنهاست.
2- زباله های پاتولوژیکی: شامل بافت ها و اعضای جدا شده از بدن انسان مثل پوست، گوشت، رگ و ... است.
3- مواد زاید شیمیایی: شامل جامدات، مایعات و گاز های زاید می باشد که به وفور در بیمارستان ها وجود دارد. در بخش های تشخیص و آزمایشگاه ها ماحصل نظافت و ضد عفونی بیمارستان وسایل و ابزار تنظیف و ضد عفونی دارویی و ... شیمیایی است.
4- مواد زاید رادیواکتیو: این مواد در برخی بخش های بیمارستان وجود دارد و جمع آوری و دفع آنها دارای خصوصیات ویژه ای است.
5- مواد زاید عفونی: شامل باند هایی که با آنها روی زخم را می بندند.
6- زایدات دارویی
7- ظروف مستعمل که تولید آنها در بخش های مختلف بیمارستان به شکل های متفاوتی وجود دارد.
بعد از آشنا شدن با مفهوم زباله و انواع آن وارد بحث اصلی که همان مدیریت مواد زاید شهری است می شویم و در ابتدا تعریفی برای این عنوان ارائه می دهیم.
مدیریت مواد زاید شهری عبارتست از مقررات منسجم و هماهنگ در زمینه کنترل، تولید، ذخیره، حمل و نقل، پردازش و دفع مواد زاید جامد که منطبق بر بهترین اصول اقتصادی، بهداشتی و زیست محیطی است.
در این راستا به چند مفهوم الزامی است
1- مفهوم جمع آوری زباله
2- مفهوم دفع زباله
3- مفهوم بازیافت زباله
که ما به هر کدام به صورت جداگانه ای رسیدگی می کنیم.
1- جمع آوری زباله:
جمع آوری و حمل و نقل زباله یکی از مهمترین عملیات مدیریت مواد زاید جامد است. طبق محاسبات انجام شده حدود 80 درصد کل مخارج مدیریت مواد زاید شهری مربوط به جمع آوری زباله است که درصد بالایی از این مقدار مربوط به حقوق کارگران و نیروی انسانی است به همین جهت اصلاح، بهینه سازی و مکانیزه کردن سیستم جمع آوری و حمل زباله ضمن تسریع در عملیات، هزینه و نیروی انسانی کمتری را نیاز خواهد داشت. در زیر چند مورد از روش های جمع آوری و حمل و نقل زباله در کشور ایران را به اختصار بیان می کنیم.
الف) حمل زباله از منازل به وسیله گاری های دستی و انتقال مستقیم آنها به کامیون های سرپوشیده:
در این روش زباله های خانگی طبق برنامه های پیش بینی شده توسط کارگران تنظیف شهری از منازل جمع آوری و به وسیله چرخ های زباله با حجم کافی به ایستگاه های مشخص شده در سیستم منتقل شده و مستقیماً در کامیون های زباله کش بارگیری می شود.
ب) جمع آوری زباله از منازل و انتقال آن به جایگاه های موقت شهری:
استفاده از این روش عموماً در شهر های قدیمی به علت وجود کوچه های تنگ و باریک و عدم دسترسی به چرخ های زباله که عموماً غیر بهداشتی است وجود دارد. به این ترتیب که به جایگاه های موقت حمل گردیده و بر روی هم تلنبار می شود تا به وسیله کامیون های زباله کش به ترمینال های زباله یا به محل دفن حمل شود.
ج) کاربرد وانت ها در حمل و نقل زباله
د) سیستم جمع آوری زباله با کانتینر های ثابت Stationary Container System(S.C.S)
در این روش کانتینر های مستقر در اماکن تولید زباله به وسیله مردم یا مأمورین شهرداری بارگیری می شود. سپس کامیون های ویژه حمل زباله طبق برنامه از پیش تعیین شده به محا استقرار کانتینر حرکت نموده و پس از تخلیه زباله در مخزن خود کانتینر را در محل اصلی مستقر می کند.
2- مفهوم دفع زباله:
دفع زباله در ایران معمولاً به دو روش صورت می گیرد:
الف) دفن کردن ب) سوزاندن
که هر روش دارای محاسن و معایب متعددی است.
الف) دفن زباله:
در خصوص دفن زباله ها معیار ها و مکان یابی هایی وجود دارد. زمینی که مواد در آن دفن می شود باید از چند نظر مورد بررسی قرار گیرد:
1- شیب زمین
2- بارش
3- جهت باد
4- عمر متوسط زمین
عمر متوسط زمین با توجه به تغییر رشد جمعیت معمولاً دوره های 20 تا 40 ساله در نظر گرفته می شود.
طبق تحقیقات انجمن علمی آمریکا(APA) در مورد اندازه زمین مورد نیاز برای دفن بهداشتی زباله فرمول
تجربی زیر ارائه شده است:
vفضای مورد نیاز در طول سال
Rسرانه تولید زباله
Cvحجم خاک پوششی مورد نیاز
Pدرصد کاهش حجم زباله بر اثر فشردگی
Dدانسیته (تراکم) متوسط زباله
علاوه بر تعیین اندازه زمین برای دفن زباله باید به دستورالعمل های اولیه و مقدماتی جهت یافتن مکان مناسب دفن زباله توجه کرد.
1- از چاه های تغذیه آب آشامیدنی حداقل 300 متر فاصله داشته باشد
2- از منابع آب های سطحی حداقل 100 متر فاصله داشته باشد
3- در مناطق پر باران مستقر نباشد
4- دارای خاک ریز به ضخامت 10 متر و از جنس رس یا مواد مشابه باشد
5- در جهت باد های غالب قرار نداشته باشد
6- از گسل ها و شکست های زمین حداقل 80 تا 100 متر فاصله داشته باشد
7- دارای دوره سیل خیزی حداقل 100 ساله باشد
8- خاک آن رسی و در مرحله بعد شنی باشد
9- شیب کمتر از 4 درصد داشته باشد
10- دارای سنگ بستری تا حد امکان از جنس سنگ های آذرین باشد
11- از مراکز جمعیتی، هتل، رستوران، تأسیسات فرآوری خوراکی، مدارس و پارک های عمومی حداقل 300 متر فاصله داشته باشد
12- از شبکه جاده های دسترسی حداقل 80 متر و حداکثر 1 کیلو متر فاصله داشته باشد
13- از شهر ها حداقل 2 تا 3 کیلومتر و حداکثر 20 کیلومتر فاصله داشته باشد.
14- جاده های دائمی مسیری به عرض حداقل برابر 6 تا 7 متر داشته باشد.
15- دارای کاربرد های با ارزش مثل کشاورزی، مرتع و تالاب نداشته باشد.
16- حداقل 8 کیلومتر با فرودگاه فاصله داشته باشد.
17- از مراکز تاریخی و باستانی، نواحی حساس و بحرانی حداقل 700 متر فاصله داشته باشد.
18- قیمتی کمتر از 50 درصد قیمت گرانترین محل اطراف را داشته باشد.
19- دارای عمری معادل 15 تا 20 سال باشد.
بسیاری از شرکتهای کوچک به ضرورت و اهمیت استخدام کارمند در نقاط دور دست پی بردهاند و میدانند که حتی کار کردن با مشتریان و شرکای تجاری راه دور، از اهمیت شایانی برخوردار است. شرکتها میتوانند با بهرهگیری از امکاناتی که اینترنت برای متصل کردن گروههای کاری در اختیار آنها قرار داده است. افزایش کارایی، کاهش هزینهها و بهبود بخشیدن به ارتباط را امکان پذیر کنند. در زیر به شش ابزار مهم برای ارتقای بهرهروی کار از راه دور (Remote Work) اشاره میشود:
1) سیستمهای تقویم اشتراکیبعضی از گروههاییکه روش کار از راه دور را برگزیدهاند، به اهمیت سیستم تقویم اشتراکی واقف نیستند. کارمندان میتوانند با اعلام برنامههای کاری خود در شبکه و مراعه به دفاتر کاری خود و مطالعه برنامه کاری سایر کارمندان، قرار ملاقاتهای ضروری را بدون این برنامه، آنها ناگزیر خواهند بود به طور مستقیم با تمام اعضای شرکت کننده، تماس حاصل کرده و تا رسیدن به یک تاریخ مناسب جهت برگزاری جلسه، به این تماسها ادامه دهند. این کار نه تنها ساعات با ارزش کاری را به هدر میدهد، بلکه باعث افزایش هزینه تلفن شرکتها نیز میشود.
2) پایگاههای داده اشتراکی برای تماسهاپایگاه داده اطلاعات تماس، به اندازه منابع اشتراکی ارزش دارند. شرکتها میتوانند با ایجاد یک یک لیست مشترک از آدرسها، شماره تلفنها و سایر اطلاعات مربوط به تماس در شبکه، دسترسی کارمندان خود را به آخرین اطلاعات تماس، تضمین کنند. بدین ترتیب دیگر نیازی به جست و جو در میان انبوه یادداشتها یا استفاده از خدمات راه دور مخابرات، برای دسترسی به اطلاعات تماس سایر اعضای گروه نیست. همچنین وجود یک پایگاه داده اشتراکی تضمین میکند که یک شرکت پس از استعفا یا بازنشستگی کارمندان، به شماره تلفنهای مهم دسترسی دارد. بدون این برنامه، پس از استعفای یک کارمند، فهرست اسامی تماسهای او نیز از شرکت خارج میشود...
مقدمه
همه می دانیم که در زمانهای قدیم کسب علم و دانش و یاد گرفتن سواد مخصوص طبقة خاص ثروتمندان زمان بوده و هر کس بسادگی قادر به کسب علم و دانش و حتی خواندن و نوشتن نبوده است.
در قدیم همانطوریکه ذکر شد اکثریت مردم بیسواد بودند و بهمین علت کمتر کسی به فکر ضبط و ثبت آثار هنری و ورزشی زمان بوده است و اگر در شهر و دیاری هنرمند یا دلاوری وجود داشته بعلت عدم ثبت و ضبط یادگارهای آنان اطلاع کافی و کامل از این ابرمردان در دست نیست.
زورخانه های یزد
1- زورخانه میدان شابق سابق بوده است.
زورخانه میدان شاه که در حال حاضر دایر می باشد یکی از زورخانه های معروف یزد می باشد که در طول سالهای متمادی پهلوانان بنامی که بعضی از آنها موفق به دریافت بازوبند پهلوانی گردیده بودند پرورش داده و قدمت این رودخانه در حدود پنج قرن می باشد.
2- زورخانه خواجه خضر
زورخانه خواجه خضر که فعلا دایر است قبلا بنام زورخانه دهک معروف بود و کماکان رونق سابق را دارد.
3- زورخانه فهادان
این زورخانه هم واقع در محله فهادان یزد و در حال حاضر دایر می باشد.
4- زورخانه قلعه
زورخانه قلعه (منظور قلعه حکومتی است) که در کوچه پشت شهربانی یزد بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.
5- زورخانه گودال
این زورخانه در محل دارالشفاء مقابل منزل نواب رضوی بوده و فعلا متروک ومخروبه است.
6- زورخانه صدری
زورخانه صدری در خیابان قدیم صدری جنب اداره برق سابق واقع بوده و در حال حاضر اثری از آن باقی نیست.
7- زورخانه وقت الساعت
این زورخانه در محله وقت الساعت در زیر بازارچه انتهای میدان وقت الساعت واقع و فعلا کارخانه نساجی شده است.
8- زورخانه امیرچقماق
این زورخانه در کاروان سرای امیرچخماق دایر بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.
9- زورخانه گازرگاه
واقع در محله گازرگاه جنب خانه مرشد اکبر بوده و فعلا دایر است.
10- زورخانه ناظم
این زورخانه در تکیه ناظم بوده و فعلا اثری از آن در دست نیست.
11- زورخانه محل تل
این زورخانه در نزدیک بازارچه محل تل بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.
12- زورخانه ملک
این زورخانه در محله کوچه میرقطب جنب پشت حمام میدان خان واقع بوده و در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده.
13- زورخانه چهارکوچه
این زورخانه در محله پشت خانعلی (محله زردشتی نشین) بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.
14- زورخانه گودال مصلی
این زورخانه در محله گودال مصلی بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.
15- زورخانه شاه ابوالقاسم
این زورخانه نزدیک حسینیه کوچک شاه ابوالقاسم بوده و اکنون اثری از آن باقی نمانده.
16- زورخانه کسنویه
این زورخانه در پشت حسینیه کسنویه بوده و فعلا مخروبه و متروک است.
17- زورخانه محمود آباد
این زورخانه در شمال امیرآباد واقع بوده و اکنون اثری از آن باقی نیست.
الف – پیدایش زورخانه
چنانکه کم و بیش می دانیم در زمان های خیلی قدیم جنگها تن به تن انجام می شده و برای تعلیم فنون جنگی در آن عصر بسبک و شیوه مخصوص بخود لازم بود در میدانها تعلیم داده شود زیرا عملیات جنگی آن روز عبارت بودند از اسب سواری – چوگان بازی – شمشیر و خنجر و نیزه و گرز و کمند و تیراندازی و کشتی و غیره که تعلیمات آن علنی بلکه برای هر مملکتی لازم بوده است.
ورزش باستانی بعد از اسلامصفحات تاریخ ایران یکی پس از دیگری ورق خورد حقیقت دین مبین اسلام، دوران پرشکوه ساسانیان خاتمه داد یا غضب پروردگار جهان باعث سقوط امپراطوری ایران بدست قوم عرب گردید و یا در حقیقت نفرین پیغمبر اکرم حضرت محمد (ص) به خسرو پرویز خشم پروردگار عالم را برانگیخت که مشتی عرب محروم از مواهب تمدن ولی قرص و با ایمان امپراطوری عظیم ایران را مضمحل ساختند یا نفرین خود ایرانیان بر شاه بدبختی (خسرو پرویز) که از سلطنت چیزی جز نفرت ابدی حاصل نکرده بود ریشه ساسانیان را بر کند شاید هم خون پهلوان بهرام چوبینه و سایر پهلوانان بود که خسرو پرویز بنامردی بریخت و آن خونهای پاک تاج و تخت ساسانیان را بر باد داد.
بهر حال آنچه مسلم است اینکه خودخواهی و خونریزی و ستمگری بیحد خسروپرویز باعث این بلا گشت. علی ای حال اعراب بر کشور ما مسلط شدند و یا اینکه کاملا استیلا یافتند جوانان غیور ایرانی که از حکومت بیگانگان ناراضی بودند مخفیانه مکانی را در زیرزمین احداث کردند و درب کوچکی بر آن گذاشتند و آن را لنگرگاه نامیدند.
در آنجا خود را قوی می کردند و عملیات جنگ تن به تن انجام می دادند که روزی بر اعراب بشورند و آنها را از این مرز و بوم بیرون نمایند. پس از چندی اعراب از جریان کار و مقاصد آنان آگاه شدند لنگرگاهها را تعطیل کردند و عده ای را بازداشت نمودند اما مجاهدین ایرانی دست بردار نبودند. مجددا لنگرگاهها را دایر کردند و یک نفر بنام کهنه سوار آنان را رهبری و ارشاد می کرد.
کهنه سوار در میان آنان مقامی ارجمند داشت و از هر لحاظ راهنمای ایشان بود. چون جوانان بی تجربه بودند اسرارشان فاش شد اعراب که پس باسرار آنان بردند سرانشان را گرفتند و لنگرگاهها را تعطیل نمودند و سخت آنان را زیر نظر و تحت فشار قرار دادند. مجاهدین ایرانی از این موقع دو فرقه شدند عده ای بنام عیار که لوطی هم به آنها میگفتند. عده ای دیگر ورزشکار که عملیات پهلوانی انجام می دادند با این وجود عیاران اکثراً کشتی گیران برجسته ای بودند و آئین پهلوانی کاملا در سره آنان حکمفرانی می کرد.